چرا سرمایه گذاری ها در صنعت برق، اب رفت؟
چهره سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی صنعت برق در سال ۹۸ چه تغییر و تحولاتی داشته است؟ آسیب‌شناسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌جاری روند جذب سرمایه در صنعت برق چه در بخش‌خارجی و چه داخلی کند شده است. سیاست‌گذاران و فعالان بخش‌خصوصی معتقدند «اعمال تحریم‌ها»، «رکود در صنعت برق» و «نوسانات نرخ ارز» عمده‌ترین دلایلی هستند که می‌توان افت در جذب سرمایه‌گذاری‌ها را به آن‌ها نسبت داد. اما برای افزایش جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی چه باید کرد؟ به اعتقاد سیاست‌گذاران نیروی کشور، انطباق نرخ خرید تضمینی برق با نرخ سامانه نیما یکی از راهکار‌هایی است که می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سمت پروژه‌های صنعت برق هدایت کند. فعالان خصوصی صنعت برق هم معتقدند که ورود بخش‌خصوصی به فرآیند صادرات و واردات و تبدیل شدن ایران به‌هاب انرژی منطقه می‌تواند زمینه‌ساز ورود سرمایه‌گذاران خارجی و همچنین ترغیب سرمایه‌گذاران داخلی به سمت توسعه پروژه‌های برق کشور شود. در گفتگو با مصطفی رجبی مشهدی، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی توانیر و علی بخشی، رئیس هیات مدیره سندیکای صنعت برق ایران، آخرین وضعیت جذب سرمایه خارجی و داخلی در صنعت برق را مورد بررسی قرار داده است و به این پرسش که افق جذب سرمایه‌گذاری‌ها چه خواهد بود، پاسخ داده است.
سه مانع جذب سرمایه در صنعت برق
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی توانیر معتقد است که روند جذب سرمایه در صنعت برق با کندی مواجه شده است. به اعتقاد مصطفی رجبی مشهدی عدد دقیقی درمورد میزان سرمایه‌گذاری‌ها اکنون در دسترس نیست، اما بخشی از سرمایه‌گذاری‌ها از طریق صندوق توسعه ملی بوده که بعد از معرفی وزارت نیرو معمولا در دستور کار قرار گرفته است. وی در ادامه می‌گوید: سازوکار این صندوق هم این‌گونه است که براساس ظرفیت‌هایی که این صندوق دارد، عموما تسهیلات آن اختصاص داده می‌شود.
رجبی درخصوص سرمایه‌گذاری‌های فعلی بر این باور است برای نیروگاه‌های فعلی که در دست ساخت است، سرمایه‌گذاری‌ها از قبل انجام شده است. اما برای صدور مجوز‌های جدید، سرمایه‌گذاری‌ها به کندی درحال انجام است. واقعیت این است که جذب سرمایه‌گذاری‌ها سرعت زیادی ندارد و اکنون در بخش تجدیدپذیر‌ها که زمینه‌ساز ورود سرمایه‌گذاران بود شنیده می‌شود که روند سرمایه‌گذاری‌ها شتاب سابق را ندارد. دلیل این موضوع هم این است که سرمایه‌گذاران نسبت به نرخ خرید تضمینی اطمینان ندارند. برای حل این مشکل وزارت نیرو تدابیری اندیشیده است. قرار است نرخ خرید تضمینی برق براساس نرخ سامانه نیما انجام شود و این موضوع ابلاغ شده است. تنها باید اعتبارات آن در بودجه پیش‌بینی شود و بعد پرداخت‌ها صورت می‌گیرد.
سخنگوی صنعت برق در مورد افق سرمایه‌گذاری‌ها این‌گونه می‌گوید: در کشور یکسری مشکلات و گرفتاری‌هایی به‌وجود آمده و بر این باورم که قطعا پشت‌سر آن‌هم گشایش‌هایی صورت خواهد گرفت. امیدوار هستیم گشایش‌هایی در بخش سرمایه‌گذاری‌های خارجی صورت بگیرد. رشد مصرف در کشور هر سال افزایش می‌یابد، بنابراین ما نیاز به احداث نیروگاه‌های جدید داریم و در این جهت سرمایه‌گذاری‌های جدیدی باید در دستور کار قرار گیرد. این درحالی است که شبکه‌های انتقال و توزیع هم فرسوده شده‌اند؛ بنابراین سرمایه‌گذاری‌های لازم را باید در این زمینه انجام داد که البته این سیاست جزو برنامه‌های وزارت نیرو است.
اما اتفاقی که از سال ۹۷ شروع شد که نوسانات نرخ ارز را در پی داشت، باعث شد هزینه‌ها افزایش یابد. بخشی از فعالان این صنعت نگران بودند که اگر این هزینه دو برابر شده است، خرید برق به چه شکلی انجام می‌شود؟ حدود یک‌ماه است که از طرف وزارت نیرو این موضوع ابلاغ شده که نرخ خرید تضمینی برق با سامانه نیما حساب شود. درحال‌حاضر مهم‌ترین چالش‌ها بخش‌های اعتباری و نقدینگی است. به هر حال سرمایه‌گذاران ممکن است دیرتر به پولشان برسند، اما بدون شک وزارت نیرو به‌دلیل نیازی که به سرمایه‌گذاری‌ها دارد، می‌تواند قول دهد که تعهداتش را به هر شکل عملیاتی کند.
نقاط ضعف جذب سرمایه
رئیس هیات مدیره سندیکای صنعت برق ایران درخصوص روند سرمایه‌گذاری‌ها در طول یک دهه گذشته می‌گوید: طبق اطلاعات و آمار‌های منتشر شده در طول ۱۰ سال گذشته، تغییرات سرمایه‌گذاری در صنعت برق به سمت صفر میل کرده است. به این معنا که عملا هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری از طرف بخش دولتی روی این موضوع عملیاتی نشده است. گاه به گاه بخش‌خصوصی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داده که این موضوع با بدقولی‌ها درمورد پرداخت مطالبات روبه‌رو شده است. این بدقولی‌ها روی انگیزه سرمایه‌گذاران هم اثر داشته و آن‌ها انگیزه خود را برای ورود به پروژه‌ها از دست داده‌اند. علاوه بر این چالش‌ها، موضوع نقل‌وانتقالات پولی و بانکی نیز در کاهش سرمایه‌گذاری‌ها بی‌اثر نبوده است. شاید بهتر است بگوییم عدم توازن در سرمایه‌گذاری‌ها، باعث شده که هیچ تناسبی بین بخش تولید و انتقال و توزیع برق کشور برقرار نشود.
درحال‌حاضر مطالعاتی که از سوی وزارت نیرو انجام و منتشر شده است، نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری‌های محدود هم صرف احداث نیروگاه و در واقع بخش تولید شده و توجه جدی به شبکه توزیع نشده است. این رویکرد باعث شده که اکنون نقطه ضعف ما در بخش شبکه‌های انتقال و توزیع جانمایی شود تا در بخش تولید. این عدم تناسب باعث شده بخشی از تولید برقی که وجود دارد، به شکل برق‌های حبس شده در بخشی از استان‌ها بماند و نتواند در شبکه‌های سراسری مورد استفاده قرار بگیرد. البته این بخش‌ها امکان جذب سرمایه را داشته‌اند که متاسفانه سیاست‌گذار به آن‌ها توجهی نشان نداده است، با این حال وضعیت در شبکه‌های توزیع به شدت بحرانی است. علاوه بر اینکه سیاست‌های وضع شده، توازن انتقال و توزیع و بحث تولید را بر هم زده و عملا از نظر زیرساختی با مشکلات جدی مواجه شده‌ایم. بسیاری از پست‌های توزیع و خطوط انتقال کشور عمر مفیدشان تمام شده و جایگزینی برای آن‌ها هم در نظر گرفته نشده است. عدم به‌روزرسانی پست‌های توزیع و خطوط انتقال، عملا در بخش شبکه ما را در نقطه ضعف قرار داده است.
آسیب دیگری که عدم سرمایه‌گذاری در بخش صنعت برق در سال‌های گذشته به همراه داشته است، ایجاد رکودی است که در میان صنعتگران بخش برق شکل گرفته است. بار‌ها از گوشه و کنار شنیده شده که تولیدات تجهیزات صنعت برق با یک رکود جدی مواجه شده است و ظرفیت تولید برخی کارخانه‌ها بعضا به بالای ۲۰ تا ۳۰ درصد در سال هم نمی‌رسد. این اتفاق باعث شده است که عملا آن زیرساخت‌هایی که برای خودکفایی در بخش تجهیزات و پیمانکاری صنعت برق داشته‌ایم با مشکل جدی مواجه شود. همچنین علی بخشی، روند جذب سرمایه‌گذاران خارجی را این‌گونه تحلیل می‌کند: بخشی از سرمایه‌گذاران خارجی صنعت برق همانند سایر صنایع کشور، به‌واسطه مشکلات تحریم‌ها ورود نمی‌کنند و حجم قابل‌توجهی از این سرمایه‌ها به این بهانه از کشور خارج شدند. آن بخشی از سرمایه‌های جذب شده هم که قابلیت استفاده داشتند، به درستی مدیریت نشده‌اند. با این حال، راه‌حل‌های متعددی وجود دارد.
بحثی که سال‌هاست مطرح می‌شود این است که یکی از منابعی که می‌تواند در صنعت بابت سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار بگیرد، ورود بخش‌خصوصی به صادرات و واردات برق است. ایران به‌عنوان یک‌هاب انرژی می‌تواند فعالیت‌های مستمری داشته باشد. اگر این موضوع را به بخش‌خصوصی واگذار کنند، بخش‌خصوصی از این مسیر می‌تواند سرمایه‌گذار خارجی را به کشور جذب کند. روش‌های معمولی مانند جذب فاینانس طبیعتا به‌دلیل تحریم‌ها دیگر قابل اجرا نیست، اما روش‌های جایگزینی وجود دارد که اگر به آن‌ها توجه شود، می‌توان با استفاده از آن‌ها سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کرد.
منبع: برق نیوز
