کنتاکتور چیست؟
یکی از مهمترین و پرکاربردترین تجهیزات در برق صنعتی، کنتاکتور است این تجهیز جهت قطع و وصل کردن مدار از راه دور و از طریق تحریک بوبین کنتاکتور بکار گرفته می شود.در اینجا می خواهیم به شناخت و نحوه ی استفاده از این تجهیز بپردازیم. کنتاکتور نوعی کلید الکترومغناطیسی است که جهت قطع و وصل کردن مدار از طریق یک سیم پیچ مغناطیسی بکار برده می شود. یعنی با تحریک یا وصل شدن این سیم پیچ مغناطیسی یا بوبین کنتاکتور وصل می گردد و مدار سه فاز یا تکفاز را وصل می نماید و برعکس با قطع شدن ولتاژ بوبین، کنتاکتور قطع می گردد. این مزیت سبب می شود که بتوان مدار را از راه دور و از هر نقطه ای قطع و وصل کرد. بر روی هر کنتاکتور یک یا دو کنتاکت باز و بسته فرمان وجود دارد که می توان از آنها در مسیر فرمان و تحقق بخش های فرمانی مدار استفاده کرد. کنتاکتورها برای رنج جریان های مختلف و در ابعاد و اندازه های متفاوت ساخته می شوند. از پر کاربردترین آمپرهای کنتاکتورها میتوان به ۹ تا ۸۰۰ آمپر اشاره کرد. همچنین ولتاژ بوبین کنتاکتورها می توانند متنوع باشند و در ولتاز های ۲۴ و ۴۸ و ۱۱۰ و ۲۲۰ و ۳۸۰ ولت AC و DC ساخته شوند. بوبین کنتاکتورها می توانند در صورت خرابی تعویض شوند و همچنین می توان برای به کارگیری در ولتاژهای دلخواه مختلف، از بوبین مناسب استفاده نمود.
تفاوت کنتاکتور با کلید در این است که عملیات قطع و وصل در کنتاکتورها بوسیله ی یک بوبین یا سیم پیچ مغناطیسی صورت می پذیرد، این بوبین مغناطیسی انرژی الکتریکی را به انرژی مغناطیسی تبدیل می نماید و با قطع و وصل شدن برق این میدان مغناطیسی نیز قطع و وصل می شود و سبب قطع و وصل شدن کنتاکتور می گردد. بوبین های کنتاکتور قابل تعویض هستند در کنتاکتور های تا ۲۵ آمپر دارای یک کنتاکت کمکی ۱ باز ۱ بسته هستند و کنتاکتورهای از ۳۲ آمپر به بالا دارای کنتاکت کمکی دو باز دو بسته می باشد. هنگامی که بوبین کنتاکتور بدون برق است تیغه ی باز بصورت کلید باز و تیغه ی بسته بصورت کلید بسته عمل می نماید. بمحض اینکه بوبین برق دار شد تیغه ی باز بسته شده و تیغه ی بسته باز می گردد. از کنتاکت های کمکی در کنتاکتور در قسمت های مختلف مدار فرمان استفاده می گردد. یکی دیگر از کاربردهای مهم کنتاکت های کمکی، ایجاد مدار خود نگهدار کنتاکتور است که با یکبار تحریک بوبین، کنتاکتور توسط تیغه ی باز خودش بصورت خودنگهدار در می آید و در صورتی که یک تیغه ی شرطی در مسیر مدار وجود داشته باشد می تواند بوبین کنتاکتور را بدون برق نماید.
نحوه ی عملکرد کنتاکتور
کنتاکتورها بر خلاف رله ها توان و ظرفیت عبور جریان بالاتری را دارند و در ظرفیت تحمل جریان بالاتری ساخته می شوند. رله ها ظرفیت عبوری جریان پایینی دارند و بیشتر در مدارهای فرمان بکار می روند. زمانی که اختلاف پتانسیل به دو سر بوبین کنتاکتور اعمال می گردد، بوبین یا سیم پیچ بر اثر عبور جریان دارای میدان مغناطیسی میگردد و همانند آهنربا قسمت متحرک هسته را به خود جذب می کند. در محل جذب کنتاکت هایی وجود دارند که با قطع و وصل شدن هسته، قطع و وصل می شوند و بصورت کلید عمل می نمایند. در داخل کنتاکتور دو عدد فنر موجود است که هنگام قطع بودن بوبین کنتاکتور، وظیفه ی برگرداندن قسمت متحرک به حالت عادی را بر عهده دارند.
ساختمان کنتاکتور و بررسی نمای ظاهری کنتاکتور
بر روی ساختمان کنتاکتور تعدادی پیچ وجود دارد که برای قسمت ورودی با حروف R1، S1، T1 و در قسمت خروجی یا پایینی با حروف R2 ، S2 ،T2 نمایش داده شده اند و جهت اتصال سیم ها ورود و خروج به کار می روند. همچنین یک کنتاکت باز و یک کنتاکت بسته بر رو و یا بغل کنتاکتور جهت اسفاده در مدار فرمان قرار گرفته است. در آمپر های بالاتر از ۳۲ آمپر معمولا تعداد کنتاکت های فرمان دو عدد هستند. یک زائده نیز در بالای کنتاکتور وجود دارد که با قطع و وصل کنتاکتور جا به جا می شود. این قطعه به قسمت متحرک بوبین وصل است و نشان دهنده قطع با وصل بودن کنتاکتور است.
مزیت های کنتاکتور نسبت به کلید
- قابلیت قطع و وصل در دفعات زیاد
- امکان کنترل از راه دور مقرون به صرفه تر و ایمن تر
- توانایی اتوماتیک کردن مدار فرمان با استفاده از کنتاکتورها
- عمر مکانیکی بیشتر نسبت به کلیدها
- بالا رفتن سرعت قطع و وصل
- با استفده از کنتاکتور، پس از رفتن برق و وصل مجدد، جهت راه اندازی نیاز به استارت می باشد در صورتی که با استفده از کلید، خطرات ناشی از وصل ناگهانی وجود دارد.
